[CPD Classification 2.5.11]
[PTS Vol Nd 2 ] [\z Nidd /] [\f II /]
[BJT Vol Nd 2 ] [\z Nidd /] [\w II /]
[BJT Page 134] [\x 134/]

Suttantapiṭake - Khuddakanikāye
Cullaniddesapāḷi
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
4. Mettagū suttaniddeso

4-1

Pucchāmi taṃ bhagavā brūhimetaṃ (iccāyasmā mettagū)
Maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattaṃ
Kuto nu dukkhā samudāgatā1 ime
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā.

Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti: ’pucchāmī’ti tisso pucchā: adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā.

Katamā adiṭṭhajotanā pucchā: pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya2 vibhūtatthāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.

Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā: pakatiyā3 lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā pucchā.

Katamā vimaticchedanā pucchā: pakatiyā saṃsayapakkhanto4 hoti, vimati pakkhanto5 dveḷhakajāto evaṃ nu kho na nu kho kiṃ nu kho kathaṃ nu khoti. So vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ vimaticchedanā pucchā. Imā tisso pucchā.
Aparāpi tisso pucchā: manussapucchā. Amanussapucchā, nimmitapucchā.

Katamā manussapucchā: manussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, bhikkhu pucchanti, bhikkhuṇiyo pucchanti, upāsakā pucchanti, upāsikāyo pucchanti, rājāno pucchanti, khattiyā pucchanti, brāhmaṇā pucchanti, vessā pucchanti, suddā pucchanti, gahaṭṭhā pucchanti, pabbajitā pucchanti. Ayaṃ manussapucchā.

Katamā amanussapucchā: amanussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, nāgā pucchanti, supaṇṇā pucchanti, yakkhā pucchanti, asurā pucchanti, gandhabbā pucchanti mahārājāno pucchanti, indā pucchanti, brahmāno pucchanti, devā pucchanti, ayaṃ amanussapucchā.

1. Gatāme - pana
2. Tīraṇaya vibhāvanāya pucchati, pana
3. Pakatiyā-va, va, vi, ka
Pakkhando - machasaṃ
4. Pakkhanto-va, vi, ka, pana
5. Vimatipakkhanto-va, vi, ka, pana

[BJT Page 136] [\x 136/]

Katamā nimmitapucchā: yaṃ bhagavā rūpaṃ abhinimmināti manomayaṃ sabbaṅgapaccaṅgaṃ ahīnindriyaṃ, so nimmito buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṃkamitvā pañhaṃ pucchati, bhagavā vissajjeti. Ayaṃ nimmitapucchā. Imā tisso pucchā.

Aparāpi tisso pucchā: attatthapucchā, paratthapucchā, ubhayatthapucchā, aparāpi tisso pucchā: diṭṭhadhammikatthapucchā, samparāyikatthapucchā. Paramatthapucchā. Aparāpi tisso pucchā: anavajjatthapucchā, nikkilesatthapucchā, vodānatthapucchā. Aparāpi tisso pucchā: atītā pucchā, anāgatā pucchā, paccuppannā pucchā. Aparāpi tisso pucchā: ajjhattapucchā, bahiddhāpucchā, ajjhattabahiddhā pucchā, aparāpi tisso pucchā: kusalapucchā, akusalapucchā, abyākatapucchā, aparāpi tisso pucchā: khandhapucchā dhātupucchā, āyatanapucchā, aparāpi tisso pucchā: satipaṭṭhānapucchā, sammappadhānapucchā, iddhipādapucchā. Aparāpi tisso pucchā: indriyapucchā, balapucchā, bojjhaṅgapucchā. Aparāpi tisso pucchā: maggapucchā, phalapucchā, nibbānapucchā.

Pucchāmi tanti: pucchāmi taṃ, yācāmi taṃ, ajjhesāmi taṃ, pasādemi taṃ, ’kathayassu me’ti ’pucchāmi taṃ’. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.

Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavāti ’pucchāmi taṃ bhagavā. ’ Brūhi metanti brūhi ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehīti ’pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ’. Iccāyasmā mettagūti, -
’Iccā’ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ ’iccāti’. Āyasmā’ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ ’āyasmā’ti. Puṇṇakoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpo. Mettagū’ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro’ti iccāyasmā mettagūti:

Maññāmi taṃ vedaguṃ1 bhāvitattanti: ’vedagū’ti taṃ maññāmi ’bhāvitatto’ti taṃ maññāmi, evaṃ pajānāmi, evaṃ ājānāmi, 2 evaṃ vijānāmi, 3 evaṃ paṭivijānāmi, evaṃ paṭivijjhāmi ’vedagū bhāvitatto’ti kathaṃ bhagavā vedagū: vedo vuccati catusu maggesu ñāṇaṃ, paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi, bhagavā tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato5

1. ’Yaṃ’ ti natthi-va, vi, machasaṃ
2. Vedagū - machasaṃ
3. Ajānāmi
4. Pajānāmi-katthaci
5. Antaṃgato-ka, vi

[BJT Page 138] [\x 138/]

Antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagatoti vedagū, vedehi vā antagatoti vedagū, sattannaṃ vā dhammānaṃ (viditattā) vedagū: sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā viditā hoti, sīlabbataparāmāso vidito hoti, rāgo - doso - moho - māno vidito hoti, viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā1 dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā:

1. ’’Vedāni viceyya kevalāni (sabhiyāti bhagavā)
Samaṇānaṃ yānipattha2 brāhmaṇānaṃ
Sabba3 vedanāsu vītarāgo
Sabbaṃ vedamaticca vedagū so’’ti. [A]

Evaṃ bhagavā vedagū.

Kathaṃ bhagavā (bhāvitatto): bhagavā bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapañño bhāvitasatipaṭṭhāno bhāvitasammappadhāne bhāvitaiddhipādo bhāvitaindriyo bhāvitabalo bhāvitabojjhaṅgo bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho, dukkhaṃ tassa pariññātaṃ, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato, abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ, aparitto mahatto gambhīro appameyyo duppariyogāḷho4 pahūtaratano5 sāgarūpamo6 chaḷaṅgupekkhāya samannāgato hoti.

Cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Ghānena gandhaṃ ghāyitvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Jivhāya rasaṃ sāyitvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno.

1. Saddarā-pu
2. Yānidhatthi - machasaṃ
Yāni atthi-sī
3. Sabbaverāsu-ma, va, vi, ka
[A.] Suttanipāta sahiyasutta
4. Dupariyo gālenā-panana
5. Bahuratano-sī.
6. Sāgarasamo-katthaci

[BJT Page 140] [\x 140/]

Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpaṃ rūpaṃ nābhigijjhati1 nābhihaṃsati2 na rāgaṃ janeti tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva3 rūpaṃ disvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto4 alīnamanaso5 abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Sotena saddaṃ sutvā manāpaṃ saddaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva saddaṃ sutvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Ghānena gandhaṃ ghāyitvā manāpaṃ gandhaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva gandhaṃ ghāyitvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Jivhāya rasaṃ sāyitvā manāpaṃ rūpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva rasaṃ sāyitvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā manāpaṃ phoṭṭhabbaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva rūpaṃ disvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Manasā dhammaṃ viññāya manāpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva dhammaṃ viññāya amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.

Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpāmanāpesu rūpesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Sotena saddaṃ sutvā manāpāmanāpesu saddesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Ghānena gandhaṃ ghāyitvā manāpāmanāpesu gandhesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Jivhāya rasaṃ sāyitvā manāpāmanāpesu rasesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā manāpāmanāpesu phoṭṭhabbesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Manasā dhammaṃ viññāya manāpāmanāpesu dhammesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.

Cakkhunā rūpaṃ disvā rajanīye na rajjati, dosanīye7 na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Sotena saddaṃ sutvā rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Ghānena gandhaṃ ghāyitvā rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Jivhāya rasaṃ sāyitvā rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Manasā dhammaṃ viññāya rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Diṭṭhe diṭṭhamatto sute sutamatto mute mutamatto viññāte viññātamatto, diṭṭhe na lippati8, sute na lippati, mute na lippati, viññāte na lippati, diṭṭhe anupayo9 anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto10 visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati. Sute anupayo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati. Mute anupayo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati. Viññāte anupayo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati.

1. Nābhijjhāyati - pana
2. Nābhihasati-sa
3. Cakkhunā kho panetaṃ-sī-syā
4. Appatiṭṭhīnacittā-syā
5. Ādīnamanaso-va-vi-pana-syā
[A.] Suttanipāta-sahiya sutta
6. Ādīnamanaso-va-vi-pa-syā
7. Dussanīye - machasaṃ
8. Na limpati - machasaṃ, syā
9. Anūpayo-machasaṃ
Anusayo-va, vī
10. Vimutto-pana-

[BJT Page 142] [\x 142/]

Saṃvijjati bhagavato cakkhu6 passati bhagavā cakkhunā rūpaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato sotaṃ, suṇāti bhagavā sotena saddaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato ghānaṃ, ghāyati bhagavā ghānena gandhaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato jivhā, sāyati bhagavā jivhāya rasaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato kāyo, phusati bhagavā kāyena phoṭṭhabbaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato mano, vijānāti bhagavā manasā dhammaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Cakkhuṃ rūpārāmaṃ rūparataṃ rūpasammuditaṃ, taṃ bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Sotaṃ saddārāmaṃ saddarataṃ saddasammuditaṃ, taṃ bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Ghānaṃ gandhārāmaṃ gandharataṃ gandhasammuditaṃ, taṃ bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Jivhā rasārāmā rasaratā rasasammuditā, sā bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ
Saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Kāyo phoṭṭhabbārāmo phoṭṭhabbarato phoṭṭhabbasammudito, so bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Mano dhammārāmo dhammarato dhammasammudito so bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.

2. Dantaṃ nayanti samitiṃ dantaṃ rājābhirūhati,
Danto seṭṭho manussesu yotivākyaṃ titikkhati. [A]

3. Varamassatarā dantā ājānīyā ca sindhavā,
Kuñjarā ca mahānāgā attadantā tato varaṃ. [A]

4. Na hi etehi yānehi gaccheyya agataṃ2 disaṃ,
Yathāttanā sudantena danto dantena gacchati. [A]

5. Vidhāsu na vikampanti vippamuttā punabbhavā,
Dantabhūmiṃ anuppattā te loke vijitāvino. [B]

6. Yassindriyāni bhāvitāni ajjhattañca bahiddhā ca sabbaloke,
Nibbijjha imaṃ parañca lokaṃ kālaṃ kaṅkhati bhāvitatto sadantoti. [C]

6. Cakkhuṃ-sī
1. Yathātthanā-[PTS] Sī
2. Amataṃ dīsaṃ va-vi
[A.] Dhammapada - nāgavagga
[B.] Khandha saṃyutta - khajjaniya vagga
[C.] Suttanipāta - sahiya sutta

[BJT Page 144] [\x 144/]

Evaṃ bhagavā bhāvitatto1

Maññāmi taṃ vedaguṃ2 bhāvitattaṃ kuto nu dukkhā samudāgatā imeti: ’kuto nū’ti saṃsayapucchā, vimatipucchā, dveḷhapucchā, anekaṃsapucchā. Evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu khoti ’kuto nu’.

Dukkhāti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ nerayikaṃ dukkhaṃ tiracchānadukkhaṃ pettivisayadukkhaṃ mānusikaṃ3 dukkhaṃ gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhaṭṭhitimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dukkhaṃ jātassupanibandhanaṃ4 dukkhaṃ jātassa parādheyyataṃ5 dukkhaṃ attūpakkamaṃ dukkhaṃ parūpakkamaṃ dukkhaṃ dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ viparināmadukkhaṃ, cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍaho6 jaro kucchi rogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassānaṃ dukkhaṃ, mātumaraṇaṃ dukkhaṃ pitumaraṇaṃ dukkhaṃ bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ bhaginīmaraṇaṃ dukkhaṃ puttamaraṇaṃ dukkhaṃ dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ ñātivyasanaṃ dukkhaṃ bhogavyasanaṃ7 dukkhaṃ sīlavyasanaṃ dukkhaṃ diṭṭhivyasanaṃ dukkhaṃ yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ paññāyati, atthaṅgamato nirodho paññāyati. Kammasaṃnissito vipāko, vipākasaṃnissitaṃ kammaṃ, nāmasaṃnissitaṃ rūpaṃ, rūpasaṃnissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ alenaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtaṃ, ime vuccanti dukkhā.

1. Bhāvitattoti - machasaṃ
2. Vedagū - machasaṃ
3. Mānasikaṃ-syā
4. Jātassupanibandhakaṃ-machasaṃ
5. Parādheyyakaṃ-machasaṃ
6. Ḍāho-machasaṃ
7. Rogavyasanaṃ-pana, machasaṃ

[BJT Page 146] [\x 146/]

Ime dukkhā kuto samudāgatā, kuto jātā, kuto saṃjātā kuto nibbattā kuto abhinibbattā kuto pātubhūtā kiṃnidānā kiṃsamudayā1 kiṃjātikā kiṃpabhavāti imesaṃ dukkhānaṃ mūlaṃ pucchati, hetuṃ pucchati, nidānaṃ pucchati, sambhavaṃ pucchati, pabhavaṃ pucchati, samuṭṭhānaṃ pucchati, āhāraṃ pucchati, ārammaṇaṃ pucchati, paccayaṃ pucchati, samudayaṃ pucchati, papucchati yācati ajjhesati2 pasādetīti ’kuto nu dukkhā samudāgatā ime. ’

Ye keci lokasmiṃ anekarūpāti: ’yekecī’ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ yekecīti. ’ Lokasmiṃti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Anekarūpāti anekavidhā nānappakārā dukkhāti ’ye keci lokasmiṃ anekarūpā. ’

Tenāha so brāhmaṇo:

’’Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi me taṃ (iccāyasmā mettagū)
Maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattaṃ,
Kuto nu dukkhā samudāgatā ime
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā’’ti.

4-2

Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi (mettagūti bhagavā)
Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ,
Upadhinidānā pabhavanti dukkhā
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā.

Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasī ti: ’dukkhassā’ti: jātidukkhassa jarādukkhassa vyādhidukkhassa maraṇadukkhassa sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhassa. Pabhavaṃ apucchasīti ’’dukkhassa mūlaṃ pucchasi, hetuṃ pucchasi, nidānaṃ pucchasi, sambhavaṃ pucchasi, pabhavaṃ pucchasi, samuṭṭhānaṃ pucchasi, āhāraṃ pucchasi, ārammaṇaṃ pucchasi, paccayaṃ pucchasi, samudayaṃ pucchasi, yācasi ajjhesasi pasādesī’ti ’dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasī’.

Mettagūti bhagavāti: brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.

Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavāti ’mettagūti bhagavā. ’

1. Kiṃsamudayo-va-vi-ka
2. Ajjhesi-va, ci, ka

[BJT Page 148] [\x 148/]

Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānāti: ’taṃ’ ti dukkhassa mūlaṃ pavakkhāmi, hetuṃ pavakkhāmi, nidānaṃ pavakkhāmi, sambhavaṃ pavakkhāmi, pabhavaṃ pavakkhāmi, samuṭṭhānaṃ pavakkhāmi, āhāraṃ pavakkhāmi, ārammaṇaṃ pavakkhāmi, paccayaṃ pavakkhāmi, samudayaṃ pavakkhāmi, ācikkhissāmi desissāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsissāmīti. ’Taṃ te pavakkhāmi’.

Yathā pajānanti: yathā pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto na itihītihaṃ na itikirāya1 na paramparāya na piṭakasampadānena na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakhantiyā sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ taṃ kathayissāmīti ’taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ’.

Upadhinidānā pabhavanti dukkhāti: ’upadhī’ti dasa upadhī: taṇhūpadhi diṭṭhūpadhi, kilesūpadhi, kammūpadhi, duccaritūpadhi, āhārūpadhi, paṭighūpadhi, catasso upādinnadhātuyo upadhī, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhi, chaviññāṇakāyaṃ upadhi, sabbampi dukkhaṃ dukkhamanatthena3 upadhi, ime vuccanti dasa upadhi. Dukkhāti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ
Nerayikaṃ dukkhaṃ tiracchānadukkhaṃ pettivisayadukkhaṃ mānusikaṃ3 dukkhaṃ gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhaṭṭhitimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dukkhaṃ jātassupanibandhanaṃ4 dukkhaṃ jātassa parādheyyataṃ5 dukkhaṃ attūpakkamaṃ dukkhaṃ parūpakkamaṃ dukkhaṃ dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ viparināmadukkhaṃ, cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍaho6 jaro kucchi rogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassānaṃ dukkhaṃ, mātumaraṇaṃ dukkhaṃ pitumaraṇaṃ dukkhaṃ bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ bhaginīmaraṇaṃ dukkhaṃ puttamaraṇaṃ dukkhaṃ dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ ñātibyasanaṃ dukkhaṃ bhogavyasanaṃ dukkhaṃ sīlavyasanaṃ dukkhaṃ diṭṭhivyasanaṃ dukkhaṃ yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ paññāyati, atthaṅgamato nirodho paññāyati. Kammasaṃnissito vipāko, vipākasaṃnissitaṃ kammaṃ, nāmasaṃnissitaṃ rūpaṃ, rūpasaṃnissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ alenaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtaṃ, ime vuccanti dukkhā. Ime dukkhā upadhinidānā, upadhihetukā, upadhipaccayā, upadhikāraṇā honti, pabhavanti sambhavanti jāyanti sañjāyanti nibbattanti pātubhavantī’ti ’upadhinidānā pabhavanti’ dukkhā.

1. Na iti kiriyāya - machasaṃ
2. Dukkhamanaṭṭhena - machasaṃ
3. Dukkhāya vemaṃ - va-vi-ka

[BJT Page 150] [\x 150/]

Ye keci lokasmiṃ anekarūpāti: ’ye kecī’ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ ye kecī’ti. Lokasminti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Anekarūpāti: anekavidhā nānappakārā dukkhā’ti ’ye keci lokasmiṃ anekarūpā’.

Tenāha bhagavā:

’’Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi (mettagūti bhagavā)
Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ
Upadhinidānā pabhavanti dukkhā
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā’’ti.

4-3

Yo ve avidvā upadhiṃ karoti
Punappunaṃ dukkhamupeti mando
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā
Dukkhassa jātipabhavānupassī.

Yo ve avidvā upadhiṃ karotīti: yo’ti yo yādiso yathā yutto yathāvihito yathāpakāro yaṃṭhānappatto1 yaṃdhammasamannāgato2 khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā devo vā manusso vā. Avidvāti avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppañño. Upadhiṃ karotīti taṇhūpadhiṃ karoti. Diṭṭhūpadhiṃ karoti. Kilesūpadhiṃ karoti, kammūpadhiṃ karoti, duccaritūpadhiṃ karoti, āhārūpadhiṃ karoti, paṭighūpadhiṃ karoti, catasso upādinnadhātuyo upadhiṃ3 karoti, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhiṃ karoti, chaviññāṇakāyaṃ upadhiṃ karoti, janeti sañjaneti nibbattetīti ye ve avidvā upadhiṃ karoti:

1. Yaṃ ṭhānaṃ patto-si
2. Sadhammasamannāgato-bahusu
3. Upadhī-machasaṃ

[BJT Page 152] [\x 152/]

Punappunaṃ dukkhamupeti mando’ti: punappunaṃ jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ eti samupeti upagacchati gaṇhāti parāmasati abhinivisati. Mandoti mando moho avidvā avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppaññoti ’punappunaṃ dukkhamupeti mando’

Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirāti: ’tasmā’ti taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā tannidānā evaṃ ādīnavaṃ sampassamāno upadhīsūti ’tasmā. Pajānanti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, sabbe saṃkhārā aniccāti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, ’sabbe saṃkhārā dukkhā’ti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto ’sabbe dhammā anattā’ti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, ’yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’nti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto. Upadhiṃ na kayirāti taṇhūpadhiṃ na kareyya, diṭṭhūpadhiṃ na kareyya, kilesūpadhiṃ na kareyya, kammūpadhiṃ na kareyya, duccaritūpadhiṃ na kareyya, āhārūpadhiṃ na kareyya, paṭighūpadhiṃ na kareyya, catasso upādinnadhātuyo upadhiṃ na kareyya, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhiṃ na kareyya, chaviññāṇakāyaṃ upadhiṃ na kareyya, na saṃjaneyya na nibbatteyya nātinibbatteyyāti tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā. ’

Dukkhassāti: jātidukkhassa jarādukkhassa vyādhidukkhassa maraṇadukkhassa sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhassa. Pabhavānupasasīti: dukkhassa mūlānupassī4 hetānupassī nidānānupassī sambhavānupassī pabhavānupassī samuṭṭhānānupassī āhārānupassī ārammaṇānupassī paccayānupassī samudayānupassī. ’Anupassanā’ vuccati paññā (yā paññā) pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi imāya anupassanāya paññāya upeto hoti samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno samannāgato so vuccati anupassīti ’’dukkhassa jātippabhavānupassī.

Tenāha bhagavā.

’’Yo ve avidvā upadhiṃ karoti
Punappunaṃ dukkhamupeti mando
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā
Dukkhassa jātippabhavānupassī’’ti.

4. Hetūnussī-va-vi-ka
Hetuṃ passī - machasaṃ

[BJT Page 154] [\x 154/]

4-4

Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no
Aññaṃ taṃ1 pucchāma tadiṅgha brūhi
Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ
Jātijaraṃ2 soka3pariddavañca
Taṃ me munī sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo

Yaṃ taṃ apucchimha akittayī noti: yaṃ taṃ apucchimha āyācimha ajjhesimha pasādimha. Akittayī no’ti kittitaṃ ācikkhitaṃ desitaṃ paññapitaṃ paṭṭhapitaṃ vivaritaṃ vibhattaṃ uttānīkataṃ pakāsitanti ’yaṃ taṃ apucchimha akittayī no. ’

Aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhīti aññaṃ taṃ pucchāma, aññaṃ taṃ yācāma, aññaṃ taṃ ajjhesāma, aññaṃ taṃ pasādema, uttariṃ taṃ pucchāma. Tadiṅga brūhīti taṃ iṅgha brūhi ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehīti ’aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi. ’

Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jāti jaraṃ sokapariddavaṃ cā’ti: ’kathannū’ti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhapucchā anekaṃsapucchā, evannu kho na nu kho kiṃ nu kho kathannu khoti. Kathannu dhīrā ti dhīrā paṇḍitā paññāvanto buddhimatto ñāṇino vibhāvino medhāvino. Oghanti kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ. Jātīti 1yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbanti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho. Jarāti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko. Sokoti ñātivyasanena vā phuṭṭhassa bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ anto soko anto parisoko anto dāho anto paridāho cetaso parijjhāyanā domanassaṃ sokasallaṃ’

1. Aññetvaṃ-vī
2. Jātiṃ jaraṃ - machasaṃ
3. Pucchāmi-u, su, machasaṃ
4. Sokaparidevaṃca-va vī ka

[BJT Page 156] [\x 156/]

Paridevoti ñātivyasanena vā phuṭṭhassa, bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā phuṭṭhassa sīlavyasanena vā phuṭṭhassa diṭṭhivyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ vācāpalāpo vippalāpo lālappo lālappanā lālāppitattaṃ.

Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañcāti dhīrā kathaṃ oghañca jātiñca jarañca dukkhañca sokaparidevañca taranti uttaranti pataranti (samatikkamanti) vītivattantīti ’kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañca’

Taṃ me munī sādhu viyākarohīti ’ta’nti yaṃ pucchāmi, yaṃ yācāmi, yaṃ ajjhesāmi, yaṃ pasādemi. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ ’yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, [a] bhagavā tena ñāṇena samannāgato muni monappatto.

[BJT Page 156] [\x 156/]

Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ, vacīmoneyyaṃ, manomoneyyaṃ, katamaṃ kāyamoneyyaṃ: tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, tividhaṃ kāyasucaritaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇaṃ ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgappahānaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyasaṃkhāranirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.

Katamaṃ vacīmoneyyaṃ: catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇaṃ ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgappahānaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgappahānaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāsaṃkhāranirodho tatiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ vacīmoneyyaṃ.

[A.] Dhammasaṅgaṇi - cittuppādakaṇḍa

[BJT Page 158] [\x 158/]

Katamaṃ manomoneyyaṃ: tividhānaṃ manoduccaritaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ, tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇaṃ ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgappahānaṃ manomoneyyaṃ, cittasaṅkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ manomoneyyaṃ.

7 ’’Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ, [a]

8 Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ1 āhu ninhātapāpaka’’nti. [B]

Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgatā. Cha munino: agāramunino anagāramunino sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimunino.

Katame agāramunino: ye te agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino ye te pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekho sekhamunino. Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā arahanto sammāsambuddhā.

9 ’’Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito,

10 Pāpāni parivajjeti sa munī tena so muni
Yo munāti ubholoke muni tena pavuccati. [C]

11 Asataṃ satañca ñatvā dhammaṃ ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke
Devamanussehi pūjito yo saṅgajālamaticca so munī’’ti. [D]

Sādhu viyākarohīti taṃ sādhu ācikkha2 desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehīti ’taṃ me munī sādhu viyākarohi’.

1. Saṇṭhito-katthaci
[A.] Tikaṅguttara-āpāyikavagga
[B.] Itivuttaka-dutiyavagga
[C.] Dhammapada-dhammaṭṭhavagga
[D]. Suttanipāta-sahiyasutta
2. Ācikkhāhi - machasaṃ

[BJT Page 160] [\x 160/]

Tathā hi te vidito esa dhammoti: tathāhi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammoti ’tathā hi to vidito esa dhammo’’

Tenāha so brāhmaṇo:

’’Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no
Aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi,
Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ
Jātijaraṃ1 sokapariddavañca,
Taṃ me munī sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo’’ti.

4-5

Kittayissāmi te dhammaṃ (mettagūti bhagavā)
Diṭṭhe dhamme2 anitīhaṃ3
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ

Kittayissāmi te dhammanti: ’dhamma’nti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ savyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne4 cattāro sammappadhāne5 cattāro iddhipāde6 pañcindriyāni pañca balāni sattabojjhaṅge7 ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ kittayissāmi, ācikkhissāmi desessāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsessāmīti kittayissāmi te dhammaṃ’ mettagūti bhagavāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.

Diṭṭhe dhamme anitīhanti: ’diṭṭhe dhamme’ti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme, sabbe saṃkhārā aniccāti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme, sabbe saṃkhārā dukkhāti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme, sabbe dhammā anattā’ti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme, yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhammeti evampi ’diṭṭhe dhamme’. 9 Athavā dukkhe diṭṭhe dukkhaṃ kittayissāmi, 10 samudaye diṭṭhe samudayaṃ

1. Jāti jaraṃ-machasaṃ, jātijaraṃ-syā
2. Diṭṭheva dhamme-va, su
3. Anītihaṃ-machasaṃ, syā
4. Satipaṭṭhānaṃ-va, ka
5. Sammappadhānā-va, ka
6. Iddhipāda-va, ka
7. Sattabojjhaṅgā-va, ka
8. Tirīte-syā
9. Diṭṭha dhamme kathayissāmi-machasaṃ, syā
10. Kathayissāmi-va, ka, vī, -machasaṃ, syā

[BJT Page 162] [\x 162/]

Kittayissāmi, nirodhe diṭṭhe nirodhaṃ kittayissāmi, magge diṭṭhe maggaṃ kittayissāmī’ti evampi ’diṭṭhe dhamme’. Athavā diṭṭhe dhamme sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opanayikaṃ1 paccattaṃ veditabbaṃ viññūhīti evampi ’diṭṭhe dhamme’. Anitīhanti na itihītihaṃ na itikirāya na paramparāya na piṭakasampadāya na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakhantiyā sāmaṃ sayaṃ abhiññāya attapaccakkhaṃ dhammaṃ, taṃ kathayissāmīti ’diṭṭhe dhamme anitīhaṃ’.

Yaṃ viditvā sato caranti: yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā ’sabbe saṅkhārā dukkhā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā ’sabbe dhammā anattā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā ’yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Dhamme dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. So vuccati ’sato’. Caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpentoti ’yaṃ viditvā sato caraṃ’.

Tare loke visattikanti: ’visattikā’ vuccati taṇhā,
’Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ ’[A]. 9Visattikāti kenaṭṭhena visattikā: visatāti2 visattikā, visālāti visattikā, visaṭāti visattikā3 visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā. Visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre kāmadhātuyā, rūpadhātuyā, arūpadhātuyā, kāmabhave rūpabhave arūpabhave

1. Omaneyyakaṃ - machasaṃ
2. Visatoti visattikā-va, vī, ka
3. Visatāti visattikā-va, vī, ka
[A] dhammasaṅgaṇi-nikkhepakaṇḍa

[BJT Page 164] [\x 164/]

Saññābhave asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave, atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visatā vitthātāti ’visattikā’. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā1 lokevetaṃ vīsattikaṃ sato tareyya, uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyāti ’tare loke visattikaṃ.

Tenāha bhagavā:

Kittiyissāmi te dhammaṃ (mettagūti bhagavā)
Diṭṭhe dhamme anitīhaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattika’nti.

4-6

Taṃ cāhaṃ abhinandāmi
Mahesi dhammamuttamaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.

Taṃ cāhaṃ abhinandāmīti: ’ta’nti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ2 desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhiṃ3 abhinandāmīti nandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi yācāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmīti ’tañcāhaṃ abhinandāmi’.

Mahesi dhammamuttamanti: ’mahesī’ti mahesī bhagavā: mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’ mahantaṃ samādhikkhandhaṃ mahantaṃ paññākkhandhaṃ - mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ - mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’

1. Yā sā loke vīsattikā-syā
2. Byapathaṃ-syā
3. Anusiṭṭhaṃ-machasaṃ
Anusandhiṃ-va, vi, ka, pa, syā

[BJT Page 166] [\x 166/]

Mahato tamokāyassa1 padālanaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’ mahato vipallāsassa pabhedanaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’ mahato taṇhāsallassa abbūhanaṃ2 esi gavesi pariyesīti ’mahesi’ mahato diṭṭhisaṅghāṭassa3 viniveṭhanaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahato mānadhajassa pātanaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahato abhisaṃkhārassa vūpasamaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahato oghassa nittharaṇaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahato bhārassa nikkhepanaṃ. 4 Esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahato saṃsāravaṭṭassa ucchedaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahato santāpassa nibbāpanaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ5 esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahato dhammadhajassa ussāpanaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahante satipaṭṭhāne mahante sammappadhāne mahante iddhipāde - mahantāni indriyāni mahantāni balāni - mahante bojjhaṅge - mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ - mahantaṃ paramatthaṃ amataṃ nibbānaṃ esi gavesi pariyesīti ’mahesi’. Mahesakkhehi6 vā sattehi esito gavesito pariyesito kahaṃ buddho kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho’ti ’mahesi’.

Dhammamuttamanti ’dhammamuttamaṃ’ vuccati amataṃ nibbānaṃ, yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ, uttamanti aggaṃ seṭṭhaṃ viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ dhammanti mahesi dhammamuttamaṃ.

Yaṃ viditvā sato caranti: yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā ’sabbe saṅkhārā dukkhā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā ’sabbe dhammā anattā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā ’yaṃ kiñci samuyadadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Dhamme dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. So vuccati ’sato’. Caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpentoti ’yaṃ viditvā sato caraṃ’.

1. Mahato mohakāyassa-pa-
2. Abbahanaṃ-machasaṃ
3. Diṭṭhīsaṅghātassa - machasaṃ
4. Nikkhepaniṃ-sa
5. Paṭippassaddhaṃ - machasaṃ
6. Mahesakkehivā-va-vi-ka

[BJT Page 168] [\x 168/]

Tare loke visattikanti: ’visattikā’ vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā: visatāti visattikā, visālāti visattikā, visaṭāti visattikā visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā. Visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre kāmadhātuyā, rūpadhātuyā, arūpadhātuyā, kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave, atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visaṭā vitthatāti ’visattikā’. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā lokevetaṃ visattikaṃ sato tareyya, uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyāti ’tare loke visattikaṃ’.

Tenāha so brāhmaṇo:

’’Taṃ cāhaṃ abhinandāmi
Mahesi dhammamuttamaṃ,
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattika’nti.

4-7

Yaṃ kiñci sampajānāsi2 (mettagūti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe3
Etesu nandiñca nivesanañca
Panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe.

Yaṃ kiñci sampajānāsīti: yaṃ kiñci pajānāsi ājānāsi vijānāsi paṭivijānāsi paṭivijjhasīti ’yaṃ kiñci sampajānāsi. Mettagūti bhagavāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.

Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavāti ’mettagūti bhagavā. ’

Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjheti: ’uddhaṃ’ vuccati4 anāgataṃ, ’adho’ vuccati atītaṃ ’tiriyaṃcāpi majjheti paccuppannaṃ ’uddha’nti devaloko, ’adho’ti nirayaloko tiriyaṃ cāpi majjheti manussaloko, athavā uddhanti kusalā dhammā, ’adho’ti akusalā dhammā tiriyaṃ cāpi majjhe’ti abyākatā dhammā, ’uddha’nti arūpadhātu, ’adho’ti kāmadhātu, ’tiriyaṃ cāpi majjhe’ti rūpadhātu, ’uddhanti sukhā vedanā, ’adho’ti dukkhā vedanā, ’tiriyaṃ cāpi majjhe’ti adukkhamasukhā vedanā, ’uddha’nti uddhaṃ pādatalā ’adho’ti adho kesamatthakā, ’tiriyaṃ cāpi majjhe’ti vemajjheti uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe. ’

1. Loke vātaṃ visattikaṃ - va, vi, ka
2. Saṃjānāsi-pa
Saṃjānāmi-va-vi-ka
3. Tiriyaṃ vāpi-katthaci
4. Uddhanti - machasaṃ

[BJT Page 170] [\x 170/]

Etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭheti: ’etesū’ti ācikkhitesu desitesu paññapitesu paṭṭhapitesu vivaritesu vibhajitesu uttānīkatesu pakāsitesu. Nandi vuccati taṇhā, ’’yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. ’’. 9Nivesananti dve nivesanā: taṇhānivesanā ca diṭṭhinivesanā ca, katamā taṇhānivesanā: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ, idaṃ mama, etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettā vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo2 raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati. Yāvatā aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ, ayaṃ taṇhānivesanā. Katamā diṭṭhinivesanā: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho3 viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhigatāni, ayaṃ diṭṭhinivesanā.

Panujja viññāṇanti puññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, apuññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, āneñjābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, etesu nandiyañca nivesanañca abhisaṃkhārasahagatañca viññāṇaṃ nujja panujja nuda panuda jaha pajaha vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ gamehīti ’etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ. ’

Bhave na tiṭṭheti: ’bhavā’ti dve bhavā: kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo. Katamo kammabhavo: puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro, ayaṃ kammabhavo. Katamo paṭisandhiko punabbhavo: paṭisandhiko rūpaṃ vedanā1 saññā saṅkhārā viññāṇaṃ, ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo. Bhave na tiṭṭheti nandiñca nivesanañca abhisaṃkhārasahagataṃ viññāṇañca kammabhavañca paṭisandhikañca punabbhavaṃ pajahanto vinodento byantīkaronto anabhāvaṃ gamento kammabhave na tiṭṭheyya, paṭisandhike punabbhave na tiṭṭheyya, na paṭisandhike punabbhave na tiṭṭheyya, na santiṭṭheyyāti ’panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe. ’

Tenāha bhagavā:

’’Yaṃ kiñci sampajānāsi (mettagūti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe,
Etesu nandiñca nivesanañca
Panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe’’ti

1. Rūpa vedanā-syā

[BJT Page 172] [\x 172/]

4-8

Evaṃvihārī sato appamatto
Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni,
Jātiṃ jaraṃ1 sokapariddavañca2
Idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ.

Evaṃvihārī sato appamattoti ’evaṃvihārī’ti: nandiñca nivesanañca abhisaṃkhārasahagataviññāṇañca kammabhavañca paṭisandhikañca punabbhavaṃ pajahanto vinodento byantīkaronto anabhāvaṃ gamentoti ’evaṃvihārī’. Satoti: catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato aparehipi catūhi kāraṇehi sato: asati parivajjanāya sato: satikaraṇīyānañca dhammānaṃ katattā sato: satipaṭipakkhānaṃ dhammānaṃ hatattā sato: satinimittānaṃ dhammānaṃ asammuṭṭhattā sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satiyā samannāgatattā sato: satiyā vasitattā sato: satiyā pāguññatāya sato: satiyā apaccoropanatāya sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satattā sato: santattā sato: samitattā sato: santadhammasamannāgatattā sato. Buddhānussatiyā sato: dhammānussatiyā sato: saṅghānussatiyā sato: sīlānussatiyā sato: cāgānussatiyā sato: devatānussatiyā sato: ānāpānasatiyā sato: maraṇānussatiyā sato: kāyagatāsatiyā sato: upasamānussatiyā satoti. Yā sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo, ayaṃ vuccati sati. Iminā sati upeto hoti samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno samannāgato. So vuccati sato. Appamattoti: sakkaccakārī sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttī anikkhittachando anikkhittadhuro appamatto kusalesu dhammesu kathāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya’nti3 yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesu, kathāhaṃ aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya, paññākkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā paññākkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya, vimuttikkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā vimuttikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya, vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya’nti3. Yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesu, kathāhaṃ abhiññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyya’nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesū’ti ’evaṃvihārī sato appamatto.

1. Jāti jaraṃ-su
2. Sokaparidevaṃ ca-pana-ca
3. Anuggaṇheyyanti - machasaṃ

[BJT Page 174] [\x 174/]

Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitānīti: ’bhikkhū’ti puthujjanakalyāṇako vā bhikkhu sekho vā1 bhikkhu. Caranti: caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Mamāyitānīti: dve mamattā: taṇhāmamattaṃ ca diṭṭhimamattaṃ ca.

Katamaṃ taṇhāmamattaṃ? Yāvatā taṇhāsaṃkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ idaṃ mamaṃ etaṃ mamaṃ ettakaṃ mamaṃ ettāvatā mamaṃ mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ janapado koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati. Yāvatā aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ, idaṃ taṇhāmamattaṃ. Katamaṃ diṭṭhimamattaṃ? Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaññojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ ’yāthāvata’nti gāho yāvatā dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni, idaṃ diṭṭhimamattaṃ. Taṇhāmamattaṃ pahāya diṭṭhimamattaṃ paṭinissajitvā mamatte jahitvā cajitvā pajahitvā pariccajitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti ’bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni. ’

Jātiṃ jaraṃ sokapariddavaṃ ca idheva vidvā pajaheyya dukkhanti: ’jātī’ti:
Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbanti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho. Jaranti: yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko.

Sokoti: ñātibyasanena vā phuṭṭhassa bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ anto soko anto parisoko anto dāho anto paridāho cetaso parijjhāyanā domanassaṃ sokasallaṃ’ paddarivanti2 ñātibyasanena vā phuṭṭhassa, bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā phuṭṭhassa sīlavyasanena vā phuṭṭhassa diṭṭhivyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ vācāpalāpo vippalāpo lālappo lālappanā lālāppitattaṃ.
Idhāti: imissā diṭṭhiyā -pe---------------- imasmiṃ loke. (Vidvāti): vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Dukkhanti: jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhaṃ domanassupāyāsadukkhaṃ. Jāti jaraṃ sokapariddavañca idheva vidvā pajaheyya dukkhanti: vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī idheva jātiñca jarañca sokapariddavañca pajaheyya vinodeyya byantīkareyya anabhāvaṃ gameyyāti ’jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ’.
Tenāha bhagavā:

’’Evaṃvihārī sato appamatto
Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni
Jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca
Idheva vidvā pajaheyya dukkha’’nti.

4-9

Etābhinandāmi vaco mahesino
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ,
Addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ
Tathā hi te vidito esa dhammo.

Etābhinandāmi vaco mahesinoti: eta’nti: tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ3 desanā anusiṭṭhiṃ4 abhinandāmīti nandāmi abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmi. Mahesinoti mahesi bhagavā: mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahesakkhehi vā sattehi esito gavesito pariyesito kahaṃ buddho kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, ’kahaṃ narāsabho’ti mahesīti ’etābhinandāmi vaco mahesino’

1. Sekkho vā - pana, machasaṃ
2. Paridevoti - h…ma
3. Byapathaṃ-va-vī-ka-syā
4. Anusiṭṭhaṃ - machasaṃ

[BJT Page 176] [\x 176/]

Sukittitaṃ gotama nūpadhīkanti ’sukittita’nti sukittitaṃ su ācikkhitaṃ sudesitaṃ supaññapitaṃ supaṭṭhapitaṃ suvivaritaṃ suvibhajitaṃ suuttānīkataṃ supakāsitanti ’sukittitaṃ’.

Gotama nupadhīkanti upadhī vuccanti1 kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Upadhipahānaṃ upadhivūpasamaṃ upadhipaṭinissaggaṃ upadhipaṭippassaddhiṃ2 amataṃ nibbānanti ’sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ’.

Addhā hi bhagavā pahāsi dukkhanti’ ’addhā’ti ekaṃsavacanaṃ3 nissaṃsayavacanaṃ nikkaṅkhāvacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ4 apannakavacanaṃ avatthānavacanametaṃ ’addhā’ti bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.

Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavāti. Pahāsi dukkhanti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pahāsi pajahi vinodesi byantīkarosi anabhāvaṃ gamesīti ’addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ’.

Tathā hi te vidito esa dhammoti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammo ti ’tathā hi te vidito esa dhammo’.

Tenāha so brāhmaṇo:

’’Etābhinandāmī vaco mahesino
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ,
Addhāhi bhagavā pahāsi dukkhaṃ
Tathā hi te vidito esa dhammo’’ti.

4-10

Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ5
Ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ6 ovadeyya,
Taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ
Appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya.

Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhanti: ’tecāpī’ti: khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca7 manussā ca. Pajaheyyu dukkhanti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pajaheyyuṃ vinodeyyuṃ byantīkareyyuṃ anabhāvaṃ gameyyunti ’te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ’.
1. Vuccati-va-vi-ka
2. Upadhipaṭippassaddhaṃ - machasaṃ
3. Ekaṃsādhivacanaṃ-va-vī-ka
4. Nirodhavacanaṃ-va-vī-ka-machasaṃ-pana
5. Pajaheyya dukkhaṃ-va-vī-ka
Nūnappajaheyyu dukkhaṃ - machasaṃ
6. Atthitaṃ-pana
7. Devatā ca-pa-va-ka

[BJT Page 178] [\x 178/]

Ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyyāti: ’yeti: khattiye ca brāhmaṇe ca vesse ca sudde ca gahaṭṭhe ca pabbajite ca deve ca manusse ca. Tvantī: bhagavantaṃ bhaṇati. Munīti ’monaṃ’ vuccati ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni monappattoti.

Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ? Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.

Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ vacīmoneyyaṃ.

Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ, tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ manomoneyyaṃ.

1. ’’Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.

2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka’’nti.

Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino. Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā arahanto sammāsambuddhā.

3. ’’Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.

4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ’’

5. ’’Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so munī.

Aṭṭhitaṃ ovadeyyāti: aṭṭhitaṃ ovadeyya sakkaccaṃ ovadeyya, abhiṇhaṃ
Ovadeyya, punappunaṃ ovadeyya, anusāseyyāti ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya. ’

Taṃ taṃ namassāmi samecca nāganti: ’tanti’ bhagavantaṃ bhaṇati. Namassāmīti kāyena vā namassāmi, vācāya vā namassāmi, cittena vā namassāmi anvatthapaṭipattiyā vā namassāmi, dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassāmi, sakkaromi, garukaromi1, mānemi, pūjemi. Sameccāti samecca abhisamecca samāgantvā abhisamāgantvā sammukhā taṃ namassāmi. Nāganti nāgo ca bhagavā, ’āguṃ na karotīti nāgo, na gacchantīti nāgo, na āgacchantīti nāgo. Kathaṃ bhagavā āguṃ na karotīti nāgo: ’āgu’ vuccati pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jarāmaraṇīyā.

12 ’’Āguṃ na karoti kiñci loke (sabhiyāti bhagavā)
Sabbasaṃyoge visajja bandhanāni, 1
Sabbattha na sajjatī vimutto
Nāgo tādī pavuccate tathattā’’ti. [A]

Evaṃ bhagavā ’āguṃ na karotīti nāgo.

Kathaṃ na bhagavā na gacchatīti nāgo: bhagavā na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena gacchati, na vaggehi dhammehi sāyati, nīyyati vuyhati saṃharīyati. Evaṃ bhagavā ’na gacchatī’ti nāgo.
1. Garuṃ karomi - machasaṃ
2. Sabbasaṃyojanā visajja-va-vi-ka-pana
[A.] Suttanipāta-sahiyasutta

[BJT Page 180] [\x 180/]

Kathaṃ bhagavā na āgacchatīti nāgo: sotāpattimagge ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti, na paccāgacchati. Sakadāgāmimaggena - anāgāmimaggena - arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti, na pacceti na paccāgacchati. Evaṃ na āgacchatī’ti ’nāgoti’. ’Taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ’.

Appeva maṃ bhagavā ovadeyyāti. Appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya, sakkaccaṃ ovadeyya, punappunaṃ ovadeyya, anusāseyyāti ’appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya’.

Tenāha so brāhmaṇo:

’’Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ
Ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya,
Taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ
Appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyyā’’ti.

Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ1 ābhijaññā
Akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ,
Addhā hi so oghamimaṃ atāri
Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho.

Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññāti ’brāhmaṇo’ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo: sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti, rāgo bāhito hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti, bāhitāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā.

1. Vedagumābhijaññā - machasaṃ
Vedagumabhijaññā-va-vi-ka

[BJT Page 182] [\x 182/]

13. ’’Bāhetvā sabbapāpakāni (sahiyāti bhagavā)
Vimalo sādhu samāhito ṭhitatto,
Saṃsāramaticca kevalī so
Asito tādī pavuccate sa brahmā’’[a]

Vedagūti: ’vedo’ vuccati catusu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi, bhagavā tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagatoti vedagū, vedehi vā antagatoti vedagū, sattannaṃ vā dhammānaṃ viditattā vedagū: sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, rāgo - doso - moho - māno vidito hoti, viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā:

’’Vedāni viceyya kevalāni (sabhiyāti bhagavā)
Samaṇānaṃ yānipattha2 brāhmaṇānaṃ
Sabba vedanāsu vītarāgo
Sabbaṃ vedamaticca vedagū so.

Ābhijaññāti abhijāneyya, ājāneyya, vijāneyya, paṭivijāneyya, paṭivijjheyyāti ’yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññā. ’

Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti: ’akiñcanaṃ’ ti: rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ. Yassete kiñcanā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati ’akiñcano’. Kāmāti: uddānato dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.

Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā, ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā, pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe’pi kāmāvacarā dhammā, sabbe’pi rūpāvacarā dhammā, sabbe’pi arūpāvacarā dhammā, taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā. Ime vuccanti vatthukāmā.

Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā, kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo, kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.

’’Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī’’ti

Ime vuccanti kilesakāmā.

Bhavāti: dve bhavā: kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo. Katamo kammabhavo: puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro, ayaṃ kammabhavo. Katamo paṭisandhiko punabbhavo: paṭisandhiko rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ, ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo.

Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti: akiñcanaṃ puggalaṃ kāmabhave ca asattaṃ alaggaṃ alaggitaṃ apaḷibuddhaṃ nikkhantaṃ nissaṭaṃ vippamuttaṃ1 visaṃyuttaṃ vimariyādīkatena cetasā viharantanti ’akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ’

Addhā hi so oghamimaṃ atārīti: ’addhā’ti: ekaṃsavacanaṃ nissaṃsayavacanaṃ nikkaṅkhāvacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ apannakavacanaṃ avatthāpanavacanametaṃ ’addhā’ti. Oghanti: kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ. Atārīti: atari uttari patari samatikkami. Vītivattayīti ’addhā hi so oghamimaṃ atāri. ’

[A.] Suttanipāta - sahiyasutta
1. Vippayuttaṃ-a-va-vī-ka-pana

[BJT Page 184] [\x 184/]

Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkhoti: ’tiṇṇo’ti: kāmoghaṃ tiṇṇo, 1 bhavoghaṃ tiṇṇo, diṭṭhoghaṃ tiṇṇo, avijjoghaṃ tiṇṇo, saṃsārapathaṃ tiṇṇo, uttiṇṇo nittiṇṇo2 atikkanto samatikkanto vītivatto,
So vutthavāso3 ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato, abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā uttamapuriso paramapuriso (paramappattipatto). 4

So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito, neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito. Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito.

1. Otiṇṇo-pana
2. Nitthiṇṇo - machasaṃ
3. Vuṭṭhavāso-syā
4. Paramapattippatto - machasaṃ

[BJT Page 186] [\x 186/]

Asekhena samādhikkhandhena samannāgato ṭhito paññākkhandhena samannāgato ṭhito vimuttikkhandhena samannāgato ṭhito vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādiyitvā1 ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya2 ṭhito. Mettāya pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya parisuddhiyā ṭhito muditāya parisuddhiyā ṭhito upekkhāya parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya3, parisuddhiyā ṭhito, vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā4 ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito, āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.

14. ’’Tassāyaṃ pacchimakoṭi5 - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇa6saṃsāro - natthi tassa punabbhavo’’ti

Tiṇṇo ca pāranti ’pāraṃ’ vuccati amataṃ nibbānaṃ ’’yo so sabbasaṃkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ’’ so pāragato pārappatto7 antagato antappatto8. Koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto9 amatagato amatappatto10 nibbānagato nibbānappatto so vutthavāso ciṇṇacaraṇo11 gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.

So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito, neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito. Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito.

Asekhena samādhikkhandhena - paññākkhandhena - vimuttikkhandhena - vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya - muditāya - upekkhāya parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya, parisuddhiyā ṭhito, vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito, āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.

’’Tassāyaṃ pacchimakoṭi5 - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇa6saṃsāro - natthi tassa punabbhavo’’ti

’Tiṇṇo ca pāraṃ’.

Akhiloti rāgo khilo doso khilo moho khilo kodho khilo upanāho khilo makkho khilo, paḷāso khilo, issā khilo, macchariyaṃ khilo, māyā khilo, sāṭheyyaṃ khilo, thambho khilo, sārambho khilo, māno khilo, atimāno khilo, mado khilo, pamādo khilo, sabbe kilesā khilā, sabbe duccaritā khilā, sabbe darathā khilā, sabbe pariḷāhā khilā, sabbe santāpā khilā, sabbākusalābhisaṃkhārā khilā, yassete khilā pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati ’akhilo’.

1. Paṭipādiyitvā-syā
2. Vimuttipaṭisevanatāya - machasaṃ
3. Akammaññatāya-syā
4. Santussitattā - machasaṃ
5. Pacchimako bhave - machasaṃ, syā
6. Jātijarāmaraṇa-syā
7. Pāraṃgato pāraṃpatto-va-vi-ka
8. Antaṃgato antaṃpatto va-vi-ka
9. Accutaṃgato accutapatto-pa
Accantagato accantappatto-va-vi-ka
10. Amataṃgato-amatappatto-panana
11. So vuccati ciṇṇacaraṇo-pana

[BJT Page 188] [\x 188/]

Akaṅkhoti dukkhe kaṅkhā, dukkhasamudaye kaṅkhā, dukkhanirodhe kaṅkhā, dukkhanirodhagāmiṇiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā, aparante kaṅkhā, pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhā. Yā evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvedhāpatho saṃsayo anekaṃsagāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā thambhitattaṃ1 cittassa manovilekho. Yassete kaṅkhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati ’akaṅkhoti’ tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho’.

Tenāha bhagavā:

’’Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññā
Akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ,
Addhā hi so oghamimaṃ atāri
Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho’’ti.

4-12

Vidvā ca yo vedagu naro idha
Bhavābhave saṅgamimaṃ visajja,
So vītataṇho anīgho nirāso
Atāri2 so jātijaranti brūmi.

Vidvā ca yo vedagū naro idhāti ’vidvā’ti vidvā vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Yo ti yādiso -pe-----------------
Devo vā manusso vā. Vedagūti ’vedā’ vuccanti catusu maggesu ñāṇaṃ ’’paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi, ’’ tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato antappatto3 koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. ’Vedānaṃ vā antagato’ti vedagū, ’vedehi vā antagato’ti vedagū’ sattannaṃ vā dhammānaṃ4 viditattā vedagū: sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā - sīlabbataparāmāso - rāgo - doso - moho - māno vidito hoti, viditāssa5 honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā6 sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā:

1. Chambhittataṃ - machasaṃ, syā
2. Attāri-syā
3. Attaṃgato antaṃpatto-va-vi-ka
4. Sattannaṃ dhammānaṃ-katthaci
5. Vidikassa-va-vi-ka
6. Ponabbhavikā-va-vi-ka

[BJT Page 190] [\x 190/]

15. ’’Vedāni viceyya kevalāni (sabhiyāti bhagavā)
Samaṇānaṃ yāni patthī brāhmaṇānaṃ
Sabbavedanāsu vītarāgo
Sabbaṃ vedamaticca vedagū so[a]’’ti. 2

Naroti: satto naro māṇavo poso puggalo jīvo jāgū3 jantu indagu hindagu manujo. Idhāti imissā diṭṭhiyā (-pe)-------------------
Imasmiṃ manussaloke ’vidvā ca yo vedagū naro idha’.

Bhavābhave saṅgamimaṃ visajjāti - ’bhavābhave’ti: bhavābhave kammabhave punabbhave, kāmabhave kammabhave kāmabhave punabbhave, rūpabhave kammabhave rūpabhave punabbhave, arūpabhave kammabhave arūpabhave punabbhave punappunabhave punappunagatiyā punappunauppattiyā punappunapaṭisandhiyā4 punappunaattabhāvābhinibbattiyā. Saṅgāti sattasaṅgā: rāgasaṅgo dosasaṅgo mohasaṅgo māna - diṭṭhi - kilesasaṅgo duccaritasaṅgo. Visajjāti: saṅge vossajitvā5 vā visajja, athavā saṅge baddhe vibaddhe ābaddhe6 lagge laggite paḷibuddhe7 bandhane phoṭayitvā8 vā visajja, yathā vayhaṃ vā rathaṃ vā sakaṭaṃ vā sandamānikaṃ vā sajjaṃ visajjaṃ karonti vikopenti, evameva9 saṅge vossajitvā visajja athavā saṅge baddhe vibaddhe ābaddhe lagge laggite paḷibuddhe bandhane phoṭayitvā vā visajjāti ’bhavābhave saṅgamimaṃ visajja. ’

So vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmīti ’taṇhā’ti: rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā, yassesā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati vītataṇho vigatataṇho cattataṇho vantataṇho muttataṇho pahīnataṇho paṭinissaṭṭhataṇho vītarāgo cattarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatīti so vītataṇho.

1. Yānidhatthi - machasaṃ
2. Sabbaveramaticca vedagunaro-va-vi-ka
3. Jātu-syā
4. Punappunaṃ gatiyā punappunaṃ uppattiyā
Punappunaṃ paṭisandhiyā-pana
5. Vosajjetvā - machasaṃ
6. Bandhe vibandhe ābandhe-syā
Vosajjetvā - machasaṃ
7. Paḷibandhe-sa
8. Mocayitvā cā-va-vi-ka-pa-syā
9. Evamete-pana
Evameva te - machasaṃ
[A.] Su-sabhiyasutta

[BJT Page 192] [\x 192/]

Anīghoti rāgo nīgho, doso nīgho, moho nīgho, kodho nīgho, upanāho nīgho, makkho nīgho, paḷāso nīgho, issā nīgho, macchariyaṃ nīgho, māyā nīgho, sāṭheyyaṃ nīgho, thambho nīgho, sārambho nīgho, māno nīgho, atimāno nīgho, mado nīgho, pamādo nīgho, sabbe kilesā nīghā, sabbe duccaritā nīghā, sabbe darathā nīghā, sabbe pariḷāhā nīghā, sabbe santāpā nīghā, sabbākusalābhisaṃkhārā 1 nīghā, yassete nīghā pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati ’anīgho’ nirāsoti ’āsā’ vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. ’’ Yassesā āsā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati ’nirāso’. Jātīti ’’yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbanti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho.
Jaranti: yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko, ayaṃ vuccati jarā. So vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmīti yo so vītataṇho ca anīgho ca nirāso ca so kho jātijarāmaraṇaṃ atari uttari patari samatikkami vītivattayīti, brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti ’so vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmī. ’

Tenāha bhagavā:

’’Vidvā ca yo vedagū naro idha
Bhavābhave saṅgamimaṃ visajja,
So vītataṇho anīgho nirāso
Atāri so jātijaranti brūmī’’ti

Saha gāthāpariyosānā1 ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi. ’Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’nti. Tassa brāhmaṇassa anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: ’satthā me bhante bhagavā sāvako’ hama’smīti.

Mettagū suttaniddeso catuttho

1. Pariyosāne-va-vi-ka-pana